Stempels in maten en soorten

Als 'n brief in de bus valt is deze altijd voorzien van een stempel. De bedoeling van het stempel is de gebruikte frankeerzegel te vernietigen zodat deze niet na afweken nog een keer gebruikt kan worden. Ze worden dan ook wel vernietigingsstempels genoemd. De meeste stempels zijn zwart van kleur omdat deze het moeilijkst af te wassen is. Als je veel brieven krijgt, of doorspit in speciale bakken op beurzen, zie je dat er verschillende stempels gebruikt zijn. Er is echter een vreemde eend in de bijt, de frankeerstempel (of roodfrankering).

Frankeermachinestempels

Frankeermachinestempels kunnen gezien worden als een tussenvorm tussen postzegels en stempels. Zoals te zien is een frankeerstempel voorzien van de frankeerwaarde. Dit is een essentieel verschil met alle ander stempels die slechts bedoeld zijn voor vernietiging.

Voorbeeld van een frankeer- of roodstempel

In 1920 wordt in een UPU besluit toegestaan dat frankeermachinestempels gebruikt mogen worden als frankering van de post. De frankeerstempel is in drie delen opgesplitst:

Rechtergedeelte, welke de frankeerwaarde weergeeft in 'n frame uniek voor de ontwerper van de frankeermachine
Middengedeelte, welke de frankeerdatum aangeeft
Linkergedeelte, dat de naam van de organisatie en eventuele reclame voor die organisatie laat zien.

Verwisselingen van de laatste twee elementen zijn ook wel bekend:

Firmanaam links, datum midden

		Datum links, firmanaam midden

De frankeerstempels, zeker het frankeerwaardedeel, moeten, zoals de meer gebruikte naam roodfrankering al aangeeft, rood van kleur zijn. In Amerika komen ook wel andere kleuren dan rood voor. Groen en paars als kleur voor de frankeerstempels zijn daar niet ongebruikelijk. Thematisch is het deel dat door ' n organisatie gevuld wordt het meest interessante. Doordat het een geheel vormt met het frankeergedeelte mag het, mits in z'n geheel getoond, gebruikt worden op tentoonstellingen.

Vernietigingsstempels

Hoewel ook de frankeerstempels voorzien kunnen worden van een stempel ter vernietiging van de frankeerwaarde is dit soort stempels alleen bedoeld voor ontwaarding van de gebruikte postzegels. Al heel vroeg gebruikt de post stempels voor vernietiging. Denk aan punt-, klein- en grootrond stempels. De stempels winnen aan belang voor de thematische filatelie als er allerlei andere zaken worden toegevoegd aan de prozaïsche vermelding van plaatsnaam en datum.

Vlagstempels

Voorbeeld van een vlagstempel met leuze tbv. een speciale actie

In 1855 al wordt in Frankrijk de eerste afstempeling gebruikt met extra tekst (Exposition Universelle). In het begin wordt de tekst nog ondergebracht in het plaatsnaam en datum gedeelte maar al snel krijgt het z'n eigen plaats ernaast.

De moderne stempelmachines hebben ruimte om naast de plaats en datum een stempelvlag te plaatsen. Hierdoor kunnen in een keer meerdere naast elkaar geplaatste zegels ontwaard worden.

Vlagstempels bestaan dan ook uit:

rechtergedeelte, met rond datumstempel met daarin datum en plaats
linkergedeelte, met allerlei slogans betreffende postale wenken, gelegenheidsteksten, propagandaleuzen

Voorbeeld van een speciaal vlagstempel tgv. een evenement

Bijzondere stempels

	In het begin wordt zoals eerder opgemerkt de extra tekst vermeld in het ronde datumstempel. Goed te zien is de tekst Finish TT (links) in het Finse stempel. Ander voorbeeld is het stempel hieronder met 'n vermeldding in de tekst over de speedway wedstrijd in Dolni Cerna. Soms zijn deze Tsjechische stempels nog voorzien van de tekst "autoposta" wat aangeeft dat er een autopostkantoor is gebruikt gedurende de wedstrijddagen. Als de tekst wordt losgekoppeld, worden er met de hand stempels vervaardigd die een bijzondere gebeurtenis accentueren.
Naast allerlei jubilea, congressen, sportevenementen, kan dit een eerste dag vlucht zijn. Of een eerste dag van uitgifte. Deze stempels zijn zeer goed te gebruiken door deelnemers aan tentoonstelling mits in de gaten gehouden wordt dat er vele valkuilen zijn wat betreft het gebruik. Denk daarbij aan stempels op niet gelopen stukken, stempels op speciale souvenirkaarten, overfrankering etc.

Voorbeeld van een speciaal stempel tgv. een eerste vlucht

Rolstempels

Of ook wel continuerend machinestempel. Dit soort stempel maakt een afdruk over de hele breedte van het poststuk. Tussen de twee datumstempels is plaats voor reclameteksten.

Fantasie afstempeling

In Amerika wordt er eind 19e en begin in 20ste eeuw gebruik gemaakt van zogenaamde "killer" afstempelingen. Grote zwarte vlekken op de zegels zodat er van die zegels niets meer te zien is. De postkantoorhouders dachten dat de zegels wel met wat meer fantasie afgestempeld kunnen worden en maken hun eigen stempels.

Voorbeeld van een Amerikaans fantasiestempel

Fantasiestempel van een enthousiast MFN lid

In het begin worden deze stempels nog gebruikt voor het doel waarvoor ze gemaakt zijn maar al snel ontaardt 't gebruik in een maakwerkrage. Om deze reden wordt in 1935 in de USA besloten om het gebruik van dit soort afstempelingen te verbieden. Zoals op de afbeelding links te zien is zijn er ook in ons land mensen die hun eigen fantasieafstempeling (fancy-cancellation) maken.

Postaanduiding

Stempels die een postale bijzonderheden aangeven worden ook wel stempels met postale mededeling genoemd. Op de keper beschouwd geven aankomststempels ook een postale bijzonderheid aan maar deze stempels zijn maar heel beperkt bruikbaar in een verzameling. De mededeling waarom post retour wordt gezonden is al veel interessanter. Stempels die route of vervoermiddel aangeven, mits aangebracht door de post, zijn heel fraai. Hiernaast een afbeelding waarop de postdienst van Hongarije aangeeft dat de post via een motorkoerier bezorgd wordt.

Stempel dat aangeeft dat bezorging van het stuk per motorfiets gedaan is

Nico Helling

Naar boven - Terug naar vorige pagina - Home