Komusina Frankeermachinestempel

Na de invoering van de postzegel werd er door steeds meer mensen, en bedrijven, post verstuurd. Voor bedrijven was het noodzaak om postzegels van verschillende waarden op voorraad te hebben. Om privé-gebruik door personeel tegen te gaan werden de zegels voorzien van een perfin.

Perforated initials (geperforeerde initialen) zijn bedrijfsnamen of logo's die in de zegels aangebracht worden. De gaatjes in de zegels zijn dus geen beschadiging maar initialen van een bedrijf ter voorkoming van diefstal (of privégebruik) door personeel.
Postzegels zijn na de introductie lange tijd wettig betaalmiddel geweest. Niet alleen voor het vooraf betalen van de bezorging van je brief, maar ook voor bijvoorbeeld het betalen van je brood bij de bakker. Het was zelfs mogelijk om de postzegels bij het postkantoor weer om te wisselen tegen contant geld. Voor de meestal laagbetaalde werknemers van bedrijven een leuke mogelijkheid om het salaris aan te vullen. Om dit tegen te gaan vroegen, en kregen, bedrijven toestemming om de postzegels te perforeren met de initialen van het bedrijf of een logo. Lange tijd zijn deze perfins gezien als beschadiging en weggegooid, maar heden ten dage gelden ze als een aanwinst in vooral thematische verzamelingen.

Van links naar rechts: perfin van Zündapp (Duitsland), Official perfin (OS) en perfin in de vorm van een logo

Het kostte steeds meer tijd om de toegenomen hoeveelheid post van zegels te voorzien en af te laten stempelen. De frankeermachine waarmee de post van een stempel met de frankeerwaarde en datum kon worden voorzien was daarom een uitkomst, vooral als er met een en dezelfde machine verschillende tarieven afgedrukt konden worden.
In Noorwegen werden de eerste proeven gedaan met frankeermachines en werden deze in 1903 in gebruik genomen.

Nederland volgde in 1925, toen ook hier het gebruik van frankeermachines buiten het postkantoor werd toegestaan. De eerste frankeermachine alhier, van Universal Postal Frankeermachines (UPF), werd geïmporteerd door en geplaatst bij NV Ruys Handelsvereniging te Rotterdam. Van deze firma verscheen de eerste afstempeling op 7 september 1925.

Enige tijd later werden de UPF's vervangen door de meer bekende Francotype frankeermachines.

Het stempel bestond uit drie gedeelten. Rechts een waardestempel (tarief), midden een datum-stempel (datum en plaats) en links een vlag (reclame). Soms waren de rechter- en middengedeeltes omgewisseld. De waarde- en datumstempel moesten rood zijn, en de vlag mocht in een andere kleur. Niet elk land hield zich hier strikt aan.

FR = Francotype stempeling

PB = Pitney Bolae stempeling

Elke machine was voorzien van een eigen, unieke, stamkaart (in het Duits: Musterkarte) met daarop de gegevens van de machine samen met een voorbeeld van de afdruk van het stempel. Indien de lay-out van een van deze gedeelten wijzigde werd dit op de stamkaart vermeld, evenals de onderhoudsbeurten.

Frankering met een frankeermachine leverde korting op voor bedrijven. Ook de vlag werd in rood uitgevoerd omdat anders de kosten voor een extra kleur inkt de korting tenietdeden.
Afrekening van de portkosten met de PTT kon op 2 manieren. Vooraf, door aankoop van een waardekaart bij de PTT die in de machine geplaatst werd, of door betaling achteraf. Elke frankeermachine bezat een telmechanisme, en eens per maand moest dan het verschil tussen begin en eindstand verrekend worden. De frankeermachines zijn geëvolueerd tot geïntegreerde weeg- en frankeermachines waarbij het reclame gedeelte, de vlag, meer en meer kwam te vervallen. Jammer, want voor elke thematische verzamelingen zijn wel frankeermachinestempels te vinden met afbeeldingen voor dat thema.
Nadeel van deze frankeermachines was dat ze door de grootte plaatsgebonden waren.

Als een bedrijf vertegenwoordigers in dienst had die klanten in het land bezoeken konden die geen gefrankeerde brieven c.q. opdrachten naar het hoofdkantoor sturen.

In Duitsland begon Erik Komusin rond 1915 te experimenteren met frankeermachines. Zo rond de jaren 30 van de vorige eeuw kwam zijn postzegelplakmachine beschikbaar. In 1935 werd de eerste postzegelplakmachine in gebruik genomen. Deze frankeermachine was van een dermate handzaam formaat dat hij uitermate geschikt was voor vertegenwoordigers die klanten bezoeken. Na bezoek konden zij dan een bestelling of opmerking naar het hoofdkantoor sturen.

De postzegelplakmachine bevatte een cassette met daarin een rol met zegels van een bepaald gangbaar tarief. Elk apparaat had zijn eigen nummer, en na verstrekking aan een bedrijf werd dit in een logboek bijgehouden.

Op de linker afbeelding de cassette waar de rol met zegels in gaat. Rechts wordt de gevulde
cassette geplaatst in de houder met daarin de mechanismen voor reclame en datum.

Hoe werkt deze postzegelplakmachine? Als de brief of bestelkaart gereed was voor verzending plaatste de gebruiker het apparaat op de brief en schoof het naar voren. Tijden die beweging werd de postzegel middels vier pennen naar voren getrokken en een kwart gedraaid. Na bevochtiging werd hij afgesneden en op de brief geplakt. Dat alles gebeurde in deze kleine frankeermachine. Ook werd tijdens het proces de datum en reclame op de brief geplaatst.

De zegel uitvergroot. Duidelijk is onder het oor de kenmerkende O te zien. Daaromheen, in een vierkant,
vier gaatjes die de vier pennen die de zegel naar voren trekken achterlaten. Ook het nummer
van de machine is te zien in het stempel: boven het hoofd van Hindenburg staat nummer 276.

Dat er wel enkele schoonheidsfoutjes waren bij het gebruik van de Komusina postzegelplakmachine zal niemand verbazen. Hier enkele voorbeelden:

Het afsnijden van de zegel is niet bij de perforatie gebeurd.

Meervoudige afstempeling, doordat de postzegelplakmachine meerdere keren gebruikt is in
verband met de verschillende postzegels die gebruikt zijn voor het juiste tarief.

Na de postzegelplakmachine ontwierp Komusin ook een standaard frankeermachine. Deze lijkt erg veel op de Francotype.
Hier een brief van de Nürnberger - Hercules - Werke A.G. uit Nürnberg.

Die roept wel wat vragen op. De brief is van Generalvertretung der Komusina GmbH en gericht aan Oberpost-direktionen Nürnberg en Regensburg. Maar er is geen frankeerwaarde in het stempel. Het is een zogenaamde nul-frankering.
Om deze in een tentoonstelling te mogen gebruiken is het noodzakelijk om aan te tonen dat het een proef is, of dat deze postaal gebruikt is. Het is geen proef, aangezien de aanduiding Specimen of Probe ontbreekt. Is hij dan postaal gebruikt? Na overleg met verschillende specialisten is mijn conclusie dat deze brief of kaart gebruikt is om een tussenstand van de frankeermachine te melden aan de post, teneinde de portokosten te verrekenen. Het actuele totaal-bedrag aan frankeerkosten staat bij het Komusina-stempel links, verticaal. Het bedraagt 3716,51 reichsmark. Wanneer daar bij het postkantoor de stand van de vorige melding wordt afgetrokken is het te verrekenen bedrag bekend.

Dat het inderdaad het totaal aan frankeerkosten betreft tonen deze 2 gefrankeerde enveloppen aan. Het totaalbedrag bij de brief links is 8757,95 mark. De porto is 0,06 mark. Het totaalbedrag bij de brief rechts is 8758,01 mark: het vorige bedrag plus de porto.
Toen Erik Komusin failliet ging nam Francotyp het bedrijf over, en verving de Komusina machines door de eigen Francotyp machines. En daarmee veranderde ook het stempel. Hieronder het frankeerstempel van Horex uit de Francotype machine.

Nico Helling

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home