Nederlandse cinderella's met motoren (1)

We kennen ze allemaal wel: cinderella's. Volgens Wikipedia is een cinderella "een zegel die op het eerste gezicht aan een postzegel doet denken, maar geen postzegel is, omdat deze niet is uitgegeven door het postwezen van een door de Wereldpostunie erkend land, gebied of (internationale) organisatie".
Niet interessant voor een filatelist zou je in eerste instantie denken. Maar als je ze goed bekijkt zijn het soms hele fraaie zegels, vooral de oudere exemplaren. Als er dan ook nog een afbeelding van een motorfiets op staat is mijn belangstelling al gauw gewekt, en wil ik ze graag aan mijn verzameling toevoegen.

In de loop der jaren heb ik ook diverse fraaie Nederlandse cinderella's met motormotief gezien en gevonden. De oudste zijn van de firma Simplex, een belangrijke fabrikant van fietsen, motorfietsen en auto's in de vroege 20e eeuw. Wat ik er het mooiste aan vind is dat het eigenlijke onderwerp op de zegel "embossed" is, ofwel in reliëf in het papier gedrukt. In het geval van de Simplex zegels zelfs met hoogteverschillen binnen de afbeelding, waardoor ook vrij kleine details verrassend goed zichtbaar zijn. Daardoor krijgen ze een echt 3D‑effect. De achtergrond om de afbeelding heen is in 1 kleur gedrukt, soms zijn ook enkele details in de afbeelding in dezelfde kleur uitgevoerd.

Ik ken 4 verschillende Simplex zegels, waarvan 2 met een motorfiets:

De 2 motorzegels bestaan beide in meerdere kleuren. Hier de versies die ik ken:

De zegel met de bestelfiets heb ik alleen in paars gezien, de auto ook in groen, donkerblauw en rood.

Helaas is er op internet niets te vinden over deze Simplex zegels. Niet waarvoor ze zijn gemaakt (als sluitzegel of alleen voor reclame?) en ook niet wanneer. Aangezien de zegels verschillen in maat en uitvoering (randafwerking) lijkt het waarschijnlijk dat het niet één serie is, maar 4 individuele uitgiftes.
Kijkend naar de afgebeelde modellen valt er wel een schatting te maken van de jaren van uitgifte.

Het makkelijkste is de zegel met de auto. Dit is de 2-zitter "kleinauto" of "cycle-car" die Simplex introduceerde in 1912 als reactie op de afnemende verkoop van de grote en dure auto's van voorheen. In december 1913 werd een speciale motor- en kleinauto RAI gehouden, waar ook Simplex ter promotie aan deelnam. Deze zegel zal dus waarschijnlijk uit 1912 of 1913 zijn.

Bestelfietsen leverde Simplex al vanaf 1903, maar toen zat de goederenbak achter de berijder. In 1912 kwam het eerste model waarbij de berijder achter de bak zat. Ik vond ook een foto met een sterk op de zegel lijkende bestelfiets die komt uit de "prijscourant" van 1916. Maar daarop is de beschildering anders, de naam Simplex staat niet horizontaal maar schuin omhoog, en eronder staat Amsterdam. Waarschijnlijk stamt deze zegel dus uit de periode 1912-1915.
Bij de motoren is de datering wat moeilijk, aangezien Simplex in de vroege 20e eeuw vrijwel elk jaar nieuwe modellen introduceerde die steeds iets afweken van de vorige modellen, terwijl de oudere modellen vaak leverbaar bleven.

Op de zegel waar de motorrijder groot op staat is het kenteken G 230 duidelijk leesbaar:

Dit kenteken is op 1 februari 1906 uitgeven op naam van Willem Karel van Erven Dorens uit Amsterdam, die de technisch ingenieur van Simplex was. Ouder kan de zegel dus niet zijn. Maar omdat deze provinciekentekens tot en met 1950 persoonsgebonden waren, en niet aan een voertuig gekoppeld, kan hetzelfde kenteken ook later op verschillende motoren (en auto's) gebruikt zijn.

Kijkend naar de motoren vallen mij enkele details op. Ten eerste de gedeeltelijke afscherming aan de zijkant van het voorspatbord. Dit is voor het eerst te zien op afbeeldingen uit 1913, terwijl vanaf 1915 de zijafscherming al over de hele lengte van het spatbord loopt.
Ten tweede het motorblok. Simplex gebruikte in die tijd Fafnir motoren. Tot en met 1911 hadden die de inlaatklep bovenop de cilinder, boven de uitlaatklep, zogenaamde "inlet-over-exhaust" (IoE) motoren. Pas vanaf 1912 hadden de Fafnir motoren 2 zijkleppen. Op de zegels lijkt de motor al een zijklepper, de kenmerkende hoge aanzuigbuis van een IoE motor ontbreekt namelijk.
Hoewel de motoren op de 2 zegels sterk op elkaar lijken is de merknaam op de tank anders. Op de zegel met de grote motor is de S groter dan de overige letters, en lijkt er een cirkel om de S te staan. Een dergelijke tankbeschildering werd in 1913 geïntroduceerd. Daarvoor waren alle letters even groot, zoals op de motor op de zegel met de wegwijzer. In 1914 kwam de merknaam juist weer veel kleiner op de tank te staan.
In 1913 werd ook het model J.R. uitgebracht, en dat was het eerste model waarbij de bovenbuis van het frame niet helemaal recht was, maar vlak voor het zadel iets naar beneden gebogen. Dit heeft de motor naast de wegwijzer ook, bij de motor op de andere zegel is het eind van de bovenbuis niet te zien.
De motor op die zegel heeft, in tegenstelling tot die op de andere zegel, ook een bagagerek met gereedschapstas eraan, een koplamp en een grotere toeter. Het zijn dus waarschijnlijk verschillende motorfietsen, maar wel uit dezelfde periode.

Op de ANWB wegwijzer staan de plaatsnamen Madrid en Amsterdam. In de beginjaren van de auto- en motormobiliteit werden vaak zogenaamde betrouwbaarheidsritten tussen 2 plaatsen gehouden. Helaas heeft zoeken naar een dergelijke rit tussen Amsterdam en Madrid of andersom niets opgeleverd, dit helpt dus niet bij de datering.

Samenvattend lijkt het er dus op dat alle 4 de Simplex zegels uit de periode 1912 - 1913 stammen, met mogelijk een uitloop tot circa 1915.

Bronnen:
- "Simplex, Nederlandse fabriek voor rijwielen, motorfietsen, bromfietsen, automobielen en
   railvoertuigen" van Pieter van der Ham (ISBN 9789070674410)
- Simplex themanummer VMC

Ook de ANWB heeft fraaie cinderella's met motoren erop uitgegeven.

Die organisatie startte in 1924 met het geven van verkeerslessen op scholen, wat noodzakelijk werd geacht omdat er steeds meer gemotoriseerd verkeer op de weg kwam. In het begin ging dat met boekjes, de bekende schoolwandplaten, posters en zelfs spelletjes.

In 1932 werd er een serie van 24 educatieve sluitzegels uitgegeven, 12 staande en 12 liggende, met daarop afbeeldingen van verkeerssituaties en bijbehorende gedragsregels op rijm. De zegels meten 65 bij 45 mm en waren in 2-kleurendruk in sepia en oranje. De zegels zijn getekend door Mathieu Güthschmidt, een bekende reclameontwerper.
Hier de 9 zegels met motor uit die serie:

Met dank aan Martin Brouwer voor de afbeeldingen van de ANWB zegels

Later werd er nog een serie van 18 zegels van 61 bij 93 mm in kleurendruk uitgegeven, waarbij steeds links een onveilige en rechts een veilige situatie werd uitgebeeld. Ik heb daar zelf 1 zegel uit:

In 1938 heeft de ANWB heeft ook nog een serie sluitzegels uitgegeven waarop wordt duidelijk gemaakt wat de organisatie allemaal deed. Daar zat deze zegel met motorfiets tussen:

Paul Essens

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home