Interdepartementale Koeriersdienst
Direct na het beëindigen van Wereld Oorlog II zorgde het Commissariaat NoodVoorziening (CNV) in Nederland voor het verstrekken van goederen aan de laatst bevrijde gedeelten van Nederland. Om de autoriteiten in die gebieden te laten weten wat ze konden verwachten werden er motorkoeriers ingezet om brieven met die informatie, gelabeld met de tekst "per koerier", over te brengen.
De bedoeling was dat per 1 augustus 1945 de motorkoeriersdienst over zou gaan van het Commissariaat NoodVoorziening naar de PTT. Begin augustus was er echter een staking van de motorkoeriers en maakte het CNV bekend dat de motorkoeriersdienst per 13 augustus 1945 opgeheven zou worden.
Koeriersdienst bij PTT
In besprekingen tussen het CNV en de PTT werd besloten dat de laatste de koeriersdienst met de middelen (lees motorfietsen) zou overnemen van het CNV. Van deze dienst moest daarna alleen nog voor "dienst-brieven met buitengewone spoed" gebruik worden gemaakt. De brieven moesten worden voorzien van een strook "per koerier". De vraag is of dit hetzelfde strookje was dat gebruikt werd voor de brieven van het CNV; in dat geval zouden er meer brieven moeten zijn voorzien van dit strookje.
De verschillende Rijksbureaus moesten de dienstbrieven, samen met een geleidebiljet, inleveren bij het hoofdpostkantoor te 's-Gravenhage, bij het bureel "Aankomst" bij de ingangspoort achter. Indien het bureel gesloten was moesten de brieven in de brievenbus gedeponeerd worden.
De postkantoren in het noorden van het land moesten logies regelen voor de koeriers, doch de koeriers moesten dit wel zelf betalen en later declareren.
Maar waarschijnlijk liep een en ander betreffende de koeriersdienst niet helemaal naar tevredenheid. Er werd geklaagd dat de koeriersdienst van de PTT niet voldoende beschikbaar was, en er scheen twijfel te zijn over betrouwbaarheid van het personeel gezien de wens: "dat de bezorging door vertrouwd personeel geschied".
Tijdens de oorlog was een groep Nederlanders aanhanger van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Uit overtuiging of uit lijfsbehoud? Velen werden na het einde van de oorlog voor dat lidmaatschap ter verantwoording geroepen. Maar een grote groep ook niet. Er bleef twijfel bestaan over hun loyaliteit. Wellicht dat dat ook meespeelde bij de roep om betrouwbaar personeel.
Interdepartementale KoeriersDienst
In het voorjaar van 1946 ontstonden er bij de overheid plannen om de koeriersdienst van de PTT onder te brengen bij een interdepartementale koeriersdienst in eigen beheer, onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Financiën. Dit ministerie zond een brief naar alle ministers en hoofden der departementen om de wensen en voor‑ en nadelen van zo'n dienst aan te geven.
Ook werd er een inschatting gemaakt wat de aanschaf en onderhoud van motorfietsen zou kosten. Of de BSA of Triumph bij het onderzoek betrokken waren, is niet duidelijk. Qua aanschafprijs zouden ze in het plaatje passen.
Er volgde een inventarisatie welke (overheids)diensten gebruik zouden willen maken van de Interdepartementale KoeriersDienst (IKD).
De IKD werkwijze zou tweeledig gaan worden. Enerzijds zou deze dienen als verlengstuk van de bestaande postdienst voor niet-spoed brieven, en anderzijds bestelling van spoedstukken per speciale motorkoerier verzorgen.
De Centrale Post (CP) zou gehuisvest worden in het gebouw van het Ministerie van Overzeesche Gebiedsdelen op het Plein, ingang aan de achterzijde (foto links).
De Koeriersdienst zou worden uitgevoerd door motorrijders, onder leiding van de RAC (Rijks Automobiel Centrale), waar ook de motoren gestald zouden worden (foto rechts).
Na enige voorbereiding was het eindelijk zover en ging de Interdepartementale KoeriersDienst per 1 december 1946 van start.
Zoals gezegd was de dienst opgedeeld voor verschillende werkwijzen:
· Binnen kring 's‑Gravenhage
- Niet-spoed brieven per postauto
- Spoed brieven per motorkoerier
· Daarbuiten naar de rest van Nederland
Verlengstuk bestaande postdienst binnen de kring 's‑Gravenhage
Een postauto reed een vaste route en haalde bij alle aangesloten adressen niet-spoedeisende post, die wel dezelfde dag bezorgd moet worden, op en leverde die af bij de Centrale Post, Plein 1.
Deze post moest voorzien zijn van één rode Koerierszegel. Daarna bezorgde een koerier de brieven in de kring 's-Gravenhage. Deze kring omvatte 's‑Gravenhage, Loosduinen, Rijswijk, Wassenaar en Scheveningen.
Bestelling van spoedstukken binnen de kring 's‑Gravenhage
Voor deze dienst moest men telefonisch een speciale koerier aanvragen bij de Centrale Post (CP). De aanvraag moest voorzien zijn van het doel (adres van bezorging) en de aard van de rit, bijvoorbeeld of op antwoord gewacht moest worden. Dit was nodig opdat de CP opdrachten kon samenvoegen en kon berekenen wanneer een koerier beschikbaar was. De brieven moesten voorzien zijn van meerdere rode Koerierszegels, afhankelijk van de bezorgwijze:
· brief met spoed bezorgen: 2 zegels
· brief met spoed bezorgen met ontvangstbevestiging: 3 zegels
· brief met spoed bezorgen en wachten op antwoord: 4 zegels
Brief met 2 zegels: alleen bezorgen en afgeven
Brief met 3 zegels: bezorgen met ontvangstbevestiging (verzameling A. Zonjee)
Alle brieven werden ontwaard met het rondstempel "Inter. Dept. Koeriersdienst".
Naast de bezorging binnen de kring 's‑Gravenhage werden er ook brieven door geheel Nederland bezorgd.
Buiten de kring 's‑Gravenhage, door heel Nederland
Brieven zonder spoed voor adressen buiten de kring 's‑Gravenhage moesten, ook voorzien van één Koerierszegel, meegegeven worden met de postauto en afgeleverd op het hoofdpostkantoor van Den Haag, en werden daarna door de PTT verder bezorgd.
Brieven met spoed naar adressen buiten de kring 's‑Gravenhage moesten aangemeld worden bij de CP en werden daar verzameld. Indien er meerdere brieven naar hetzelfde adres moesten werden deze in een open envelop gedaan. Alle zendingen naar de adressen buiten de kring 's‑Gravenhage werden voorzien van het juiste aantal oranje Koeriers-zegels volgens de plaatsenlijst.
Plaatsenlijst met per plaats het verschuldigde bedrag, bijvoorbeeld Den Haag - Amsterdam: 8 gulden,
Den Haag - Sittard: 40 gulden
De zegels konden (telefonisch) aangevraagd worden bij de CP. De Oranje Koerierszegels voor de buitenritten werden in 3 soorten uitgegeven: K1, K3 (3 maal K1) en K10 (10 maal K1). De K stond voor kilometer. Een boekje met 250 K‑zegels kostte het Ministerie 250 gulden. Derhalve was de prijs 1 gulden per kilometer.
Hoe de verschillende soorten herkenbaar zijn is niet duidelijk geworden in de gevonden stukken. Voor het voldoen van de kosten voor de rit Den Haag - Amsterdam moesten 2 zegels K3 en 2 zegels K1 geplakt worden.
De motorkoeriers reden uitsluitend aan de hand van rittenkaarten. Elke geadresseerde moest daarop voor ontvangst tekenen met de vermelding van tijd.
Na een eerste voortvarende start ontwikkelde de dienst zich gunstig. Vanaf december 1946 tot eind 1951 draaide de IKD naar wens. Maar toen verscheen er op 4 januari 1952 een brief van de Generale Thesaurie van het Ministerie van Financiën met als onderwerp... opheffing van de IKD!!!
Het blijkt dat er in de loop der tijd minder gebruik gemaakt werd van de IKD. Ook de verwachtte daling van aantal mensen bij de departementale boden- en koeriersdiensten vond niet plaats. Verdere exploitatie van de IKD was dan ook niet verantwoord.
Per 1 februari 1952 werd de Interdepartementale KoeriersDienst dan ook opgeheven. Vanaf die datum was het nog wel mogelijk om spoedstukken via de bestaande taxidienst van de Rijks Automobiel Centrale te laten bezorgen.
Nico Helling
Bronnen:
· KNBF Bibliotheek Houten: Postzak xx uitgave Po & Po
· Nationaal Archief: Archief Hoofdbestuur der PTT
· H. van Dissel: Motorfietsen 1900-1960
· W.H. van Baarle: Slag om B2, herinnering in woord en beeld van het CNV
(te vinden op internet bij de Koninklijke Bibliotheek)
Naar boven - Terug naar vorige pagina - Home |