Zijspanrijden, een geval apart

Motorrijden doe ik al 60 jaar, vanaf mijn 15e. Ik tel daarbij de bromfiets mee, want internationaal gezien is dat ook gewoon een motorfiets. Postzegels verzamelen doe ik al wat langer, zo'n 65 jaar. In de loop der jaren ben ik ook als bijvangst motorfietsen op postzegels gaan sparen. Nu alleen nog tot en met het jaar 1985 (100 jaar motorfiets). In de jaren daarna wordt er vooral heel veel troep uitgebracht louter en alleen voor de handel en niet voor de post. Zijspan rijden doe ik vanaf 1980. Eerst met een BMW R45 met MZ (zijspan)bak.

Daarna met een Moto Guzzi California 2 met EML ombouw en bak. En tussentijds voor de winter (pekel) met een fabrieks MZ 250 met bak.

Een fabrieks-MZ combinatie

Sinds 2000 met een Moto Guzzi California 1100 C(arburateurs) met weer dezelfde EML bak en een iets aangepaste EML ombouw. Grotendeels zelf omgebouwd van de ene Guzzi naar de volgende.

EML is een Nederlandse zijspanfabrikant, de afkorting EML staat voor EigenMakeLij. In totaal heb ik met deze zijspancombinaties zo'n 400.000 km afgelegd.

Wat is er zo bijzonder aan een zijspan dat ik de lezer daarmee lastig ga vallen? Er zijn heel veel driewielige motorfietsen, of zo u wilt driewielige auto's. Het eerste gemotoriseerde voertuig met 3 wielen was de stoommachine van Cugnot uit 1769. Die was bedoeld als legervoertuig en had 2 wielen achter en 1 voor.

De eerste auto, de Benz, was ook een driewieler, met 2 wielen achter en 1 voor.

De De Dion Bouton was in de beginjaren van de motorfiets ook een heel populaire driewieler.

Allemaal voorlopers van de trike van nu, die heeft ook meestal 2 wielen achter en 1 voor.

Al deze driewielers zijn symmetrisch. Beide achterwielen worden aangedreven. De driewieler staat altijd rechtop en sturen doe je met het stuur. En daar zit hem nu het verschil met een zijspan. Een zijspan is een gewone motorfiets waar aan de linkerkant, als je links rijdt, of aan de rechterkant, als je rechts rijdt, een zogenaamde zijspanbak is gemonteerd. En dat is niet symmetrisch. Bijna altijd wordt alleen het achterwiel van de oorspronkelijke motorfiets aangedreven. Alleen bij enkele fabriekszijspannen uit het Oostblok en China is dat anders, en wordt vaak ook het zijspanwiel aangedreven.

Eerst nog even iets over de besturing van een gewone motorfiets. Die stuur je bij lage snelheden grotendeels met het stuur. Bij wat hogere snelheden stuur je die met je lichaam. Als je het lichaamsgewicht iets naar rechts brengt gaat de motorfiets schuin en vanzelf een rechterbocht maken.

En voor links geldt hetzelfde, maar dan andersom. Bij wegracers zie je dat extreem. Die hangen er helemaal naast aan de kant waar ze naar toe willen. Tegelijk proberen ze de motorfiets nog zoveel mogelijk rechtop te houden anders glijden ze onderuit.

Een zijspan staat normaal gesproken altijd recht op de wielen. Je lichaamsgewicht verplaatsen maakt dat niet anders; het span blijft rechtop. Een bocht maken door je lichaamsgewicht te verplaatsen gaat niet lukken. Maar daar komen wel heel veel andere mogelijkheden voor in de plaats.

Naloop
Dat een (motor)fiets stabiel rechtuit wil rijden zonder als een idioot te slingeren komt door de zogenaamde naloop. Zelfs bij een gewone fiets is dat niet anders. De naloop is de afstand tussen het snijpunt van de lijn door het draaipunt van de voorvork met het wegdek en het raakpunt van het voorwiel met het wegdek.

Hoe groter de naloop des te liever de (motor)fiets rechtuit wil rijden. Sturen doe je met het lichaam en dat gaat licht. Maar dat kan met een zijspan dus niet. Daar zal het met het stuur moeten en dat gaat met een grote naloop heel zwaar, want het ding wil eigenlijk alleen rechtuit. Daarom moet de naloop worden verkort. Dat gebeurt meestal met een zogenaamde schommelarm voorvork. Die maakt dat de naloop standaard korter of is variabel. En bij een kleinere naloop gaat het sturen veel lichter.

Een solomotor met schommelarm voorvork

Toespoor
Aan de motorfiets hangt in Nederland rechts een zijspanbak. Een linkerbak sla ik verder over, dat is voor landen waar links gereden wordt en dan is het hele verhaal andersom. Als de motorfiets rijdt hangt die zijspanbak als een remmende factor aan de zijkant. Dat houdt in dat het zijspan zonder verdere voorzieningen altijd een rechterbocht wil maken. Om dat te compenseren wordt het zijspanwiel iets schuin gemonteerd naar de motorfiets toe. Dat heet het toespoor.

Vlucht
Om het naar rechts trekken van het zijspan nog meer te compenseren staat de motorfiets niet helemaal rechtop, maar iets onder een hoek, schuin naar links. Dat heet de vlucht. Ook daardoor wil de motor iets naar links rijden.
De vlucht en het toespoor samen moeten zo zijn afgesteld dat het complete zijspan bij een bepaalde snelheid, bijvoorbeeld 100 km/uur, probleemloos en licht rechtuit rijdt. Die afstelling is voor ieder zijspan anders.
Maar het zal niet lukken altijd maar rechtuit te rijden, er zijn ook nog bochten. En daar komt meer bij kijken. Sturen gaat bij lage snelheden alleen met het stuur en bij hogere snelheden deels door het stuur en door de kleine naloop gaat dat redelijk licht. Maar er zijn methodes die het lichter maken.

Remmen
Het meest voorkomende remsysteem is:
- een enkele of dubbele schijfrem op het voorwiel en
- gekoppelde remmen op het achterwiel en het zijspanwiel.
Als je met de voorrem remt gaat het zijspan makkelijk een linkerbocht in. Als je met de gekoppelde achter- en zijspanrem remt, gaat het zijspan gemakkelijk een rechterbocht in.

Gas
Als je gas geeft wil de motorfiets naar rechts, omdat de dode massa van de zijspanbak afremt.
Als je gas terugneemt, remt de motorfiets af. De zijspanbak wil door zijn dode massa nog vooruit. Per saldo gaat de motorfiets dan gemakkelijk een bocht naar links in.

Het doorlopen van een bocht met een zijspancombinatie is dus het totaal van sturen, al dan niet gasgeven en al dan niet remmen. Totaal anders dan rijden op een solomotor.
In Nederland zijn maar een paar duizend zijspannen. Maar met de meeste worden wel heel veel kilometers gemaakt. Je komt ze dus regelmatig tegen. Let er dan eens op of je ook kunt zien dat de berijder meer doet  dan alleen sturen. Door dat al dan niet remmen en/of gasgeven zal een zijspan op een bochtig traject nooit met een constante snelheid rijden. Een cruise control gebruiken gaat het niet worden.

De excessen
Je rijdt met stuur, gas en remmen. En dat gaat niet vanzelf en niet altijd goed. Als je een bocht naar rechts maakt wordt de druk op het zijspanwiel door de middelpuntvliedende kracht kleiner. Ga je te scherp naar rechts dan komt het zijspanwiel omhoog. Komt het te ver omhoog dan gaat het mis. Correctie is dan alleen nog mogelijk door de bocht de bocht te laten en verder rechtdoor te rijden. Maar dat moet wel kunnen, want je was tenslotte niet voor niets aan een bocht begonnen. Voor ongeoefende zijspanrijders eindigt dit regelmatig in een botsing of een duik in een sloot.
Bij een bocht naar links is het weer anders. De neus van het zijspanbakje krijgt druk naar beneden te verduren. Het achterwiel van de motorfiets wil omhoog de lucht in. Als de neus van het zijspan te ver duikt en het wegdek raakt dan gaat de hele combinatie over de kop.

Het helpt in beide gevallen het lichaam van de berijder van de motorfiets en eventueel de passagier in de zijspanbak wat te bewegen, naar rechts te verplaatsen (om het zijspanwiel aan de grond te houden) of naar links te verplaatsen (om het achterwiel aan de grond te houden). Bij hoge snelheden in de wegrace levert dit ware acrobatiek op.

De meeste motorrijders moeten niets van zijspanrijden hebben. Het is lastig, het is anders. En je staat ook net als een auto gewoon in de file. Vaak zijn kinderen de motivatie om er toch aan te beginnen. En soms klikt het dan en wil je nooit meer anders. Wij gingen vroeger met de twee kinderen, dus met zijn vieren, met het zijspan (zonder aanhanger!) op vakantie, vaak door de Alpen tot op het strand van Nice. Alles kon mee, maar wel alles lichtgewicht en klein. Met wel 21 boeken voor de dochter. Want voor haar ging lezen gewoon door, ook in de zijspanbak.

Naast zijspanrijden heb ik ook altijd solo motor gereden. Nu onder andere nog met een Triumph Thunderbird Sport en een oldtimer Moto Guzzi Nuove Falcone.

Piet Rauwerda

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home