De motorfiets onder de wapenen

Wereld Oorlog 1, of de Grote Oorlog, is het eerste grote conflict waarin de motorfiets een rol speelt. Door z'n specifieke eigenschappen is de motorfiets bij uitstek de geschikte opvolger van paard en fiets voor het overbrengen van berichten en het uitvoeren van verkenningen. Telecommunicatie en drones zorgen er op hun beurt voor dat de rol van de motorfiets in de huidige tijd sterk wordt gereduceerd.

De motorordonnans bezorgt de order

Informatie over de vijand en zijn bedoeling is heel belangrijk. In eerste instantie worden berichten te voet overgebracht. Na de inval in 490 voor Chr. door de Perzen bij Marathon wisten de Atheners, onder leiding van Miltiades, de Perzen te verslaan. Volgens een verhaal uit latere tijd bracht de ijlbode Phidippides het bericht van de overwinning in één ruk hardlopend naar Athene, 42 kilometer van Marathon, waarna hij uitgeput stierf.

Soldaten die in het leger het doorgeven van informatie of bevelen en het afhalen van documenten tot taak hebben worden ordonnansen genoemd. We zien al vroeg ordonnansen te paard. Paarden kunnen in verhouding tot lopende bodes grotere afstanden overbruggen. Maar zulke ordonnansen te paard toevoegen aan officieren te velde heeft nadelen: ze behoeven verzorging, zijn paniekgevoelig en zijn moeilijk te beschermen tegen gasaanvallen. In 1916 bestaat in het Russische leger 50% van al het meegenomen voedsel uit voer voor de paarden. Niet alleen neemt het veel plaats in maar het vertraagt het tempo van de opmars.

Ordonnans te paard met posttas

Ook duiven zijn enige tijd in beeld geweest voor het overbrengen van berichten. Ze zijn heel snel en moeilijker te onderscheppen dan ordonnansen te paard. Maar duiven zijn alleen gewend om naar huis te vliegen. Alleen als de duiven gehouden worden bij een eindbestemming kunnen ze worden meegenomen om dan met berichten terug te vliegen. Een bericht naar een officier te velde is niet mogelijk.

Postduif met berichtenkoker op zijn rug

Als dan in 1885 de veiligheidsfiets of safety bike, met gelijke wielen en kettingoverbrenging, beschikbaar komt, wordt deze al snel als vervoermiddel voor de ordonnans ingezet. Zeker als vanaf 1890 de fietsen worden voorzien van de Dunlop luchtbanden. Onderhoud van de fietsen valt in het niet bij de verzorging van de paarden en de beperkte inzet van duiven. Toch zitten er aan de fiets ook nadelen. Bij slecht weer was het zwaar om over doorweekte bodem of ongeplaveide wegen de bestemming te bereiken.

De in 1885 door Daimler uitgevonden motorfiets ontwikkelde zich in de laatste jaren van de 19e en eerste jaren van de 20e eeuw tot een redelijk betrouwbaar vervoermiddel. Ten opzichte van de een jaar later uitgevonden automobiel is het grote voordeel van de motorfiets dat deze relatief licht is en daardoor bruikbaar in allerlei soorten terrein.

De Verenigde Staten zetten voor het eerst op grotere schaal motorfietsen in tijdens de grensoorlog tussen de USA en Mexico in 1910. In een groot en verspreid oorlogsgebied zijn de Amerikaanse cavalerieonderdelen op Harley-Davidson motorfietsen in het voordeel ten opzichte van de paardendivisies van de Mexicaanse revolutionairen.

Niet op het slagveld maar in het overbrengen van berichten en orders ligt het grote voordeel van de motorfiets.

In Nederland wordt in 1912 voorzichtig gestart met motorfietsen in het leger. Voor de ordonnansen worden vier Douglas 2¾ pk motoren aangeschaft, die gestald worden in Delft. Hoewel de proef succesvol is, wordt er geen toestemming verleend voor een vervolg.

Na enkele testen bij legeroefeningen met bezorgen van post met motor rijwielen, uitgevoerd door vrijwilligers in samenwerking met de Nederlandse Motorwielrijders Vereeniging, wordt in 1913 het Vrijwillig Militair Motorrijwiel Korps (VMMK) opgericht. Een van die oefeningen is een oefening in de Stellingoorlog in 1912, bij het zuidelijk deel van de Stelling van Amsterdam. Tijdens de aanval op het zuidelijk deel van de stelling is het postkantoor van Mijdrecht enkele dagen Veldpostkantoor 1. Van hieruit gaat de post naar het Fort bij Uithoorn. Vandaar wordt door vrijwillige motorwielrijders de post over de diverse kampen verspreid.

Leden van het VMMK kunnen met hun machines opgeroepen worden voor oefeningen en ontvangen dan een vergoeding van 5 gulden per dag.

Het Verenigd Koninkrijk roept in 1914 vrijwilligers op om dienst te nemen met hun eigen motorfietsen. Hun opdracht wordt het overbrengen van orders. Maar de motorordonnans was er niet alleen voor het transport van berichten tussen diverse legeronderdelen. Cavalerieonderdelen hebben hun paarden vervangen door gepantserde wagens. Deze hebben geen radio, dus onderlinge communicatie is moeilijk. Om dit op te lossen rijden motorordonnansen met deze divisies mee.

De werkwijze is als volgt. In een voertuig wordt een bericht geschreven, dat wordt in een soort schepnet gedaan dat buiten de wagen wordt gestoken. De motorordonnans haalt de brief eruit, leest het adres en rijdt naar het voertuig van bestemming. Daar wordt een schepnet naar buiten gestoken en de motorordonnans deponeert het bericht hierin. Het schepnet wordt naar binnengehaald en het bericht gelezen. Een eventueel antwoord volgt op dezelfde wijze zijn weg (terug).

In 1915 besluit de Nederlandse regering toch weer om motorfietsen voor het leger aan te schaffen. Het Depot Motordienst in Delft wordt het onderkomen van de voertuigen van het leger. Hier wordt ook al het onderhoud gedaan. Eerst aan de Douglas motorfietsen voor de ordonnansen en later, na leveringsproblemen, ook aan de Harley-Davidsons en Indians.

In het leger zijn de ordonnansen ondergebracht bij het "Corps of Signals". Het is dus logisch dat ook de motorordonnansen of "Despatch Riders" hier hun plaats vinden. Uitzonderingen zijn Ecuador, waar fiets- en motorfietskoeriers zijn samengevoegd en Canada, waar een apart korps is voor motorordonnansen.

De motorordonnans moet over uitzonderlijke rijkwaliteiten en beheersing van zijn motorfiets beschikken om deel uit te mogen maken van een Corps of Signals. De besten komen in een demonstratieteam terecht. In Groot Brittannië is dat het White Helmets team. India heeft zijn eigen team: de Dare Devils. Een van de onderdelen die de ordonnansen tot in de puntjes moeten beheersen is het in dekking gaan bij gevaar. Zodanig remmen en sturen dat de motorfiets op de zijkant komt te liggen en de berijder dekking kan zoeken achter zijn motorfiets. Afwachten tot het gevaar voorbij is of de bedreiging neutraliseren met zijn eigen wapen is dan de keus.

De enveloppen van het Engelse leger, die de berichten bevatten die door de motorordonnans worden vervoerd, zijn voorzien van een speciaal, geschreven of gedrukt, DRLS (Despatch Riders Letter Service) stempel. In de Eerste Wereld Oorlog worden de brieven die door motorordonnansen vervoerd moeten worden, vooral gekenmerkt door de opdruk DRLS.

Voor het bezorgen van telegraafberichten worden ook motorkoeriers ingezet. In april 1915 openen de geallieerden een extra front op het schiereiland Gallipoli, Turkije. Bedoeling is om Duitsland tot een meerfronten oorlog te dwingen en om via de Dardanellen verbinding te maken met de Russische troepen. Berichten gaan via de telegraaf overzee en van het telegraafkantoor naar de plaatselijke Commander Officer in Mudras West (MW), Lemnos, Griekenland, uitvalsbasis en herstellingsoord voor militairen die deelnamen aan de landing bij Gallipoli, de toegang tot Bosporus.

Belangrijke Duitse orders worden meestal door twee ordonnansen vervoerd. Dit is niet omdat ze elkaar dan kunnen helpen in ruw terrein, maar om zeker te zijn dat indien een van beide verongelukt het bericht toch aankomt.

Zwaardere voertuigen als auto's zouden vastlopen bij pogingen om de vooruitgeschoven posten in de woestijn te bereiken. In Noord Afrika wordt dan ook dankbaar gebruik gemaakt van de lichte motorfiets, zoals de Matchless, in camouflage-kleuren, voor het overbrengen van spoedorders en ‑berichten.

Nadat het Duitse leger uit Afrika is verdreven, wordt de landing in Italië ingezet.

Met de Landing in Normandië word Europa niet alleen overspoeld met geallieerde soldaten, maar ook met Amerikaanse Harley-Davidsons en Engelse Ariels. Deze worden voor een deel gebruikt door de vele motorordonnansen die voor de noodzakelijke communicatie zorgen. In en na de Tweede Wereld Oorlog zijn de enveloppen herkenbaar aan het stempel Army Signals. De motorordonnansen maken tenslotte veelal deel uit van het "Corps of Signals". Behalve op Ariels rijden de Engelse ordonnansen ook op Nortons (model H16, 490cc).

Na het beëindigen van Wereld Oorlog II is er nog één motorordonnans die een hoofdrol opeist. In de film "For your eyes only" neemt James Bond na de dood van een ordonnans en verlies van geheime informatie dienst om, vermomd als motorordonnans, op zijn Royal Enfield op onderzoek uit te gaan.

Na het beëindigen van de laatste wereldomvattende oorlog ligt de focus op opbouw van de in puin geschoten en plat gebombardeerde landen. Met die opbouw wordt ook gezocht naar nieuwe manieren om processen te stroomlijnen en producten te fabriceren. Communicatie is een van facetten die aan vernieuwingen onderhevig zijn. Met de opkomst van computers en nieuwe communicatiemogelijkheden neemt de rol van de motorordonnans af. Alleen in heel enkele gevallen zorgen (motor)ordonnansen nog voor het overbrengen van berichten.

In het leger maken niet alleen motorordonnansen gebruik van dit vervoermiddel. Militairen zijn vaak gelegerd in kazernes of kampementen waar in plaats van maatschappelijke regels de militaire regels gelden. Daarvoor is het korps Militaire Politie opgericht dat toeziet op de naleving van deze regels, en net als de normale politie de bijbehorende taken op zich neemt.

Maar daarover een volgende keer meer.

Nico Helling

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home