Hoe foto-essays te bezien?

Het is met de huidige technieken niet heel moeilijk meer om speciale en bijzondere filatelistische items te maken. Opdrukken kunnen met wat fröbelen de meest vreemde voorstellingen vormen, zeldzame tandingen worden nageperforeerd met gebruik van ongetande zegels, brieven worden oud gemaakt of juist nieuw en ga zo maar door.
Het is voor de min of meer leek zijnde goedwillende verzamelaar dan ook moeilijk om hier een scheidslijn in te trekken. Eén zo'n lastig ding zijn de vandaag de dag regelmatig aangeboden foto‑essays. Op internet of in de bakken van de handelaren komen we ze regelmatig tegen met…. verkeerde benamingen. Vaak worden publiciteitsfoto's aangeboden als foto-essays of zelfs als proeven. Wat zijn nu foto-essays?

Zoals de vertaling van de twee woorden al doet vermoeden: foto's van essays oftewel fotografische afbeeldingen van ontwerpen voor (in ons geval) postzegels.

Publicatie foto van de VS van Amerika zegel (10 oktober 1983)

Publicatie foto van de Duitse uitgifte "Voor de Jeugd" (12 april 1983)

Tot op heden zijn "echte" foto-essays alleen maar van West-Duitsland te koop geweest. Andere landen die ook gebruik maakten van foto-essays houden deze in hun archieven voor naslag van de ontwerpen. Engeland bijvoorbeeld maakt alleen foto's van de ontwerpen van de hele vellen waarin postzegels gedrukt worden voordat deze versneden worden. Maar die komen uiteraard nooit op de markt, tenzij ze gestolen zijn.
Waarom zijn deze foto's er van Duitsland wel en van andere landen niet? Nou, de meeste landen geven de opdracht voor een zegel met een bepaald thema aan één ontwerper die dan begint met een schets, en deze vervolgens verder uit gaat werken. In de werktijd die deze ontwerper heeft, maakt hij dan verschillende tekeningen en hij wordt betaald voor zijn tijd. De gemaakte ontwerpen zijn dan eigendom van de opdrachtgever. In ons geval dan de uitgevende postorganisatie.
Duitsland werkt anders. Die vraagt aan een aantal ontwerpers om een bepaald thema uit te werken en hun ontwerpen aan te bieden. Uit de ontwerpen wordt dan één tekening gekozen die verder uitgewerkt wordt. De tekeningen blijven dan eigendom van de verschillende ontwerpers. Wel krijgen ze een compensatie voor gedane arbeid, maar lang niet zoveel als hun salaris zou zijn. En met dat teruggeven van de ontwerpen komt dan de foto-essay om de hoek kijken. Voor naslag mogelijkheden worden van elke tekening en/of ontwerp een vijftal foto's gemaakt, die in het archief opgenomen worden. Zo kan het dus dat er verschillende foto-essays bestaan van één zegel.

Hierboven drie ontwerpen van het schema van een verbrandingsmotor en de uiteindelijke zegel (14-08-1964)

In de jaren '60 tot '80 werden deze foto's opgeslagen in het postarchief te Bonn. Met de komst van het digitale tijdperk werden de foto's gedigitaliseerd en digitaal bewaard. De op deze manier "buiten dienst" gestelde foto's belanden in een doos in ergens in de hoek. In 1990 was de éénwording van de twee Duitslanden een feit en moest de post met zijn hele hebben en houden verhuisd worden van Bonn naar Berlijn. En daarover gaat nu het verhaal dat de foto's de reis niet gehaald hebben en in omloop zijn gekomen. Hoe??? Deze archieffoto's hebben allen ongeveer het A5 formaat en laten de ontwerpen in groot formaat zien. Nu zijn de archieffoto's niet van later (na)gemaakte plaatjes te onderscheiden en zijn alleen die foto-essays met een erkend stempel of andersoortig certificaat te gebruiken in een tentoonstelling, maar als ze voor een paar stuivers bemachtigd kunnen worden, is het wel een leuk extra. Voor dergelijke Duitse foto-essays zijn de prijzen echt wel hoog en voor gewilde thema's lopen ze op tot over de € 500.
Als je nu bijvoorbeeld op internet veilingsite Delcampe gaat zoeken, vind je er maar zo meer dan 2000. Hoe kan dat?? Dat komt omdat de meeste verkopers alles wat maar op een foto van een postzegel lijkt als foto‑essay bestempelen. Verreweg de meeste van die "f-e's" zijn publiciteitsfoto's zoals aan kranten en tijdschriften gezonden worden. Vaak staat er op de foto's dan een bijschrift voor welk doeleinde ze gebruikt mogen worden. Uiteraard zijn ook deze fotootjes hebbedingetjes, maar deze zijn niet filatelistisch.

Publiciteitsfoto voor een Poolse postzegel - met bovenaan vermelding van het toegestane gebruik

Publiciteitsfoto voor een GB postzegel - met onderaan een beperking ten aanzien van het toegestane gebruik

Natuurlijk zijn er in andere landen ook wel fotoarchieven van postzegels maar daarmee zijn het nog geen f-e's.

Ik begon dit verhaaltje met de zin dat het tegenwoordig vrij eenvoudig is om vervalsingen te maken die op foto-essays lijken. Hier een eenvoudig stukje huisvlijt van mijn hand. Uiteraard een Nimbus.

Mocht je een dergelijk item aan willen schaffen, weet dan dat alleen de Duitse foto's mogelijk echte foto-essays zijn. Vraag altijd om een attest. Dat is niet heilig want ook die worden vervalst, maar het geeft toch al iets meer vertrouwen. Foto's met bijschriften en vermelding van copyright tekens (©) zijn meestal publicatiefoto's. Wees extra achterdochtig bij fotootjes die klein zijn en geen tekst dragen.

En foto's die getande zegels tonen zijn sowieso geen f-e's.

Voorbeeld van een zwart-wit afdruk van een getande zegel - geen foto-essay

Voor de exposanten onder ons: het gebruik van foto-essays wordt afgeraden vanwege de genoemde feiten, en ze worden niet meegenomen in de beoordeling. Het gebruik wordt alleen gedoogd als je van een thema een bepaald gegeven wilt toelichten en er geen andere afbeelding te vinden is.
Zoals de FIP het noteert: Fotografisch archiefmateriaal draagt geen importantie!
En hoe je er ook naar kijkt, het blijft een grijs gebied.

Hans de Kloet

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home