UV en Potter

De Harry Potter zegels van Engeland dragen een geheimpje met zich mee. Als ze onder een UV-lamp worden gehouden, lichten er grappige effecten op. Een aardige gimmick, maar hoe werkt het allemaal? Daar duiken we eens even in.
Al in 1959 werd er gebruik gemaakt van luminescentie om het sorteren van post te versnellen. Als opvolger van de grafietlijn sortering test werd in Engeland geëxperimenteerd met phosfor of volgens onze schrijfwijze: fosfor. Fosfor, een giftige stof maar niet erg schadelijk als ze in kleine hoeveelheden toegepast wordt, werd in lijnen over de postzegel aangebracht. Na sterke belichting gloeide de fosfor kortstondig na, waarmee een machine de plaats van de postzegel kon bepalen en de brief zo kon plaatsen, dat de postzegel linksonder zat en zodoende door de automatische stempelmachine afgestempeld kon worden.
Andere landen gebruikten deze techniek ook. Zo lichten sommige zegels van Amerika rood of groen op, en sommige van Australië ook rood, maar de meeste fosforzegels laten een gelig‑wit licht zien als ze door ultraviolet licht beschenen worden. Sommige landen experimenteerden om de fosfor op andere wijze aan de zegels toe te voegen. Zo probeerde Duitsland de fosfor tijdens het productieproces aan het papier toe te voegen waardoor op dit papier gedrukte zegels aan voor- en achterzijde kleuren. Later werd het coaten van papier de beste methode gevonden. Deze zegels lichten dus alleen aan de voorzijde op. Geleidelijk aan werd overgestapt op het goedkopere en minder gevaarlijke fluor. Fluorescentie werkt op dezelfde manier als fosforescentie. Beschenen door UV-licht licht fluor wit of geel op, maar doe de lamp uit en de luminescentie stopt direct, terwijl fosfor nog enigszins nagloeit.
UV-licht is een soort licht die zich net buiten de violette kleur bevindt en die ons oog net niet kan waarnemen. De stralingsgolflengte van licht drukken we uit in nanometer (nm). Een nanometer is één miljardste meter = 0.000 000 001 meter. Voor UV licht ligt de golflengte tussen 100 en 420 nm.

Voor filatelistisch gebruik is de golflengte van ongeveer 365 nm de meest gebruikte, al zijn er sommige landen met fosfor zegels die een kortere versie van golflengte vereisen (Groot Brittannië, Joegoslavië, Israël en de USA). De mooie eigenschap is dat de UV-straling een reactie in de fosfor en fluor teweeg brengt die de gloed veroorzaakt. Straling met een golflengte kleiner dan 100 nm kennen we als röntgenstraling, die door heel veel stoffen heen dringt maar niet door onze botten.
Bij de Potter uitgifte is fosfor met een lange golflengte gebruikt en onder een normale UV‑lamp is de geheime boodschap te zien. Op het Hagrid motorzegel gaat de koplamp van de Royal Enfield aan en schijnt de maan door de bomen. Verder laat Voldemort een spoor van licht na. Links met, rechts zonder UV-belichting:

De hele serie onder UV-licht

De hele serie in normaal licht

Hans de Kloet

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home