Wat bepaalt de conditie, en dus de waarde, van zegels?

Ik heb wel eens een verzamelaar horen beweren dat afgestempelde zegels die tanden missen, half doorgescheurd zijn of waarvan zelfs een deel van de zegel ontbreekt toch gebruikte zegels zijn, en daarom verzamelwaardig.

Een duidelijk niet verzamelwaardige postzegel

Als dit het uitgangspunt is om een postzegelverzameling op te zetten, zijn alle artikelen over de kwaliteit geheel overbodig. Wie er daarentegen naar streeft om een verzameling op te zetten met zegels die kwalitatief de toets der kritiek doorstaan zal met plezier zijn albums openen om de zegels te bekijken.
Direct beginnen met het verzamelen van alleen maar superbe zegels kan de reden zijn dat een verzamelaar lange tijd met gaten in de verzameling zit. Meestal wordt een compromis gezocht. Mindere kwaliteit zegels zorgen voor een complete verzameling en kunnen, zodra een betere kwaliteit gevonden wordt, worden vervangen.

Bij de aanschaf van postzegels, maar eigenlijk geldt het voor alle verzamelobjecten, spelen drie aspecten een rol: de kwaliteit van het aangebodene, de prijs (vraagprijs en prijs die het je waard is) en de vraag hoe graag je iets wilt hebben. Als je over alle drie de aspecten tevreden bent, is het credo om de koop snel te sluiten voor iemand anders je voor is.
Wat een acceptabele prijsstelling is en hoe graag je iets wilt hebben is per persoon verschillend. Aangaande de kwaliteit hoop ik in dit artikel wat meer duidelijkheid te verschaffen over waar een koper op kan letten bij de aanschaf van nieuwe aanwinsten voor zijn of haar verzameling.
Ik wil eens kort alle verschillende aspecten die de kwaliteit van een postzegel bepalen de revue laten passeren, met daarbij voorbeelden van een mindere en goede kwaliteit.

Gom
We starten met het bekijken van de gom. Bij postfrisse zegels is het vanzelfsprekend dat de originele gom op de zegel aanwezig is. Bij sommige oude postzegels kan de gom gecraqueleerd zijn. Als de zegels voor tropische gebieden bestemd waren, is het mogelijk dat ze zonder gom naar deze gebieden zijn verstuurd en ter plaatse van een gomlaag zijn voorzien. Ongebruikte zegels zijn niet postaal gebruikte zegels waarbij de gomlaag (licht) beschadigd is door een nette plakker. Bij gebruikte zegels speelt de aanwezigheid van de originele gomlaag geen rol.

Links gecraqueleerde gom en rechts een netter plakker

Rand bij ongetande zegels (Marges)
Van de achterkant van de postzegel gaan we naar de voorkant en bekijken hoe het beeld op de postzegel is geplaats. De eerste postzegels waren ongetand en moesten uit het drukvel worden geknipt of gesneden. Kunst is om een zegel te vinden waarbij de randen (marges) naast de afbeelding van de postzegel aan alle zijden even breed zijn.

Links belabberde marges en rechts fraaie randen

Kwalificaties van marges zoals gehanteerd door Stanley Gibbons

Tanding en Centrering
Sinds eenmaal algemeen aanvaard is om postzegels te perforeren om ze gemakkelijk van elkaar te kunnen scheiden, willen we alleen postzegels waarbij het zegelbeeld ten opzichte van de tanding mooi in het midden staat. De rand tussen zegelbeeld en tanding aan alle zijden even breed, met het beeld mooi gecentreerd. Door de gebruikte druktechnieken zijn de eerste getande postzegels niet altijd even mooi gecentreerd, maar naarmate de techniek voortschrijdt wordt dit probleem minder en minder en wordt het vinden van mooi gecentreerde zegels steeds eenvoudiger.

Links zegelbeeld naar links en boven verschoven, rechts heel netjes gecentreerd

Zodanig verschoven dat er sprake is van een misperforatie

Kwalificaties van centrering zoals gehanteerd door Stanley Gibbons

Aangevreten, korte of missende tanden
Doordat het perforeren van de postzegels niet altijd op dezelfde manier gebeurt kunnen er verschillende soorten tandingen ontstaan. Bekendste soorten tanding bij ons zijn lijn‑, kam‑ en kasttanding. Maar we kennen ook S‑perforatie, doorstoken of slit tanding. De mooiste postzegels zijn die zegels waarbij de tanding niet beschadigd is. De kwaliteit van papier- en gomsoorten maakte het maken van de juiste perforering in het begin niet eenvoudig, vaak met beschadigde zegels tot gevolg.

Getrokken, afgeknabbelde en fraaie tanding

Velrandmarges en Velrandtekens
Velrandmarges zijn nog een overblijfsel uit het zetten van drukplaten met daarin meerdere loketvellen. Hiertussen zat een brede blanco tussenstrook. Bij de ongetande zegels gaf dit geen problemen, maar in de Engelse gebieden werd na de overgang naar perforeren de perforatie midden door de blanco tussenstrook gedaan waardoor zegels direct naast deze strook bredere marges kregen, de zogenaamde vleugelmarges:

Veel verzamelaars gebruiken tegenwoordig voorgedrukte albums om hun verzameling (vooral in geval van een landenverzameling) in op te bergen. Voor elke zegel is de juiste ruimte afgemeten en hierdoor is er geen ruimte om zegels met extra velrandbijzonderheden op te nemen. Jammer want deze bijzonderheden geven informatie over het productieproces van de postzegels: drukkerstekens, snijlijnen, perforatielijnen, plaatnummers en kleurstippen. Soms is het mogelijk om zegels met deze velrandbijzonderheden op de perforatie te vouwen en alsnog in de verzameling op te nemen. Of een aparte verzameling opzetten.

Schade
Natuurlijk willen we geen postzegels in onze verzameling die beschadigd zijn. We vermijden de zegels met scheurtjes, dunne plekken, verkleuringen etc. Maar het is zaak om die beschadigingen die ontstaan zijn tijdens het productieproces te herkennen, want waar (onvoorzichtig) gebruik van beschadigde zegels de kwaliteit naar beneden haalt, zijn beschadigingen ten gevolge van het productieproces juist aanwinsten.
Eerst wat voorbeelden van beschadigde zegels die we moeten mijden:

Toch zijn er ook beschadigingen die een aanwinst voor de verzameling zijn:

Voorbeeld van een papiervouw tijdens drukken

Postzegelvel met papierlas waarbij 2 stukken papier aan elkaar gezet zijn

Perfins
Perforated Initials oftewel geperforeerde initialen zijn in postzegels aangebracht om het stelen van bedrijfszegels door eigen personeel tegen te gaan. Vroeger werden deze zegels als beschadigd beschouwd, maar vandaag de dag zijn ze zeer gewild bij een grote groep gespecialiseerde verzamelaars. Een fraaie perfin kan een aanwinst zijn in de gewone verzameling.

Verdwijnende kleuren
Verdwijnende kleuren zijn meestal het gevolg van onvoorzichtig bewaren van de postzegels. Maar het kan het gevolg zijn van de gebruikte soorten inkt. In een bepaalde periode werden verdwijnende of loslatende kleuren gebruikt om het opnieuw gebruiken van zegels tegen te gaan. Bij afweken liet samen met het papier ook de verf los. Over vernietigen gesproken. In het verzamelgebied Nederland en Overzee hebben we de zegels van o.a. Nederlands Indië.

Stempelkwaliteit
Afstempeling van de postzegels is bedoeld om hergebruik van postzegels tegen te gaan. In de beginperiode werd dit middels de zogenaamde vernietigingsstempels wel heel erg letterlijk genomen. De zegels waren echt niet meer te gebruiken. Later is dit wat minder geworden en de diverse soorten afstempelingen die de revue gepasseerd zijn, laten de mogelijkheid om fraai afgestempelde zegels te verzamelen.
Belangrijkste is dat het zegelbeeld zichtbaar blijft. Bij afbeeldingen van staatshoofden is het zaak dat de beeltenis van het betreffende staatshoofd herkenbaar blijft. Bij thematisch verzamelen is het vanzelfsprekend dat het deel dat betrekking heeft op het thema nog goed zichtbaar is.

Gelopen stempels
Als eenmaal de dagtekenstempels met datum, tijd en loketnummer algemeen gebruikt worden, zijn de mooist gestempelde postzegels diegenen die je aankijken vanuit je album. De zegels die mooi, licht en zo volledig mogelijk afgestempeld zijn, maar waarbij het zegelbeeld toch voldoende zichtbaar is. Het summum zijn de zegels met een Bulls-eye of recht-op-de-neus stempel.

Penvernietiging
Als postzegels op een brief of kaart niet zijn voorzien van een machinale afstempeling moeten volgens voorschrift de zegels alsnog vernietigd worden door de postbode middels een penvernietiging. Als verzamelaar van een landenverzameling kunnen we heel kort zijn: niet opnemen in de verzameling, tenzij het een heel zeldzame zegel betreft. Voor gespecialiseerde verzamelaars of themaverzamelaars kunnen dergelijke penvernietigingen wel interessant zijn.

Stempelvervalsingen
De waardeverschillen tussen postfris en gebruikt kunnen door schaars gebruik, bijvoorbeeld als gevolg van een korte gebruiksperiode, heel groot zijn. Soms zo groot dat het voor een vervalser de moeite loont om valse stempels aan te brengen. Het probleem om dit soort praktijken te herkennen is dat een zeer gedegen kennis van gebruik van bepaalde stempels in de betreffende periode nodig is, die de gewone 'huis-tuin-en-keuken' verzamelaar vaak niet heeft. Daardoor kunnen gewetenloze verkopers misbruik maken van het gebrek aan kennis bij de verzamelaar en hun eigen zak spekken. Vaak komen deze valse stempels pas bij taxatie of verkoop naar voren. Links laten liggen van onduidelijke onderkenbare stempels bij de aanschaf van duurdere zegels voorkomt vaak al een (latere) deceptie.

Niet kopen:

Wel goed:

Mooi duidelijk rondstempel

Massavernietigingsstempels
Laatste punt van aandacht zijn de op verzoek aangebrachte stempels. De vooraf, machinaal of handmatig, aangebrachte stempels, voorafstempelingen, hadden tot doel om de verwerking van partijen post te vereenvoudigen. Hier is dus een duidelijk postaal doel voor de op verzoek aangebrachte stempels.

Ook moderne zegels worden vaak op verzoek van verzamelaars op het plaatselijke postkantoor afgestempeld. In tegenstelling tot de hiervoor genoemde voorafstempelingen hebben deze geen postaal doel. Alleen het gegeven dat vandaag de dag minder postzegels gebruikt worden en dan met name de bijzondere postzegels (zomerzegels, kinderzegels maar eigenlijk alle zegels behalve de langlopende Koningin Beatrix serie) zorgen voor de gang naar het postkantoor om nieuwe zegels af te laten stempelen. Vaak zit bij deze gestempelde postzegels de originele gom nog op de achterzijde. Een brief met de zegels naar jezelf sturen voorkomt dit maar heeft wel als consequentie dat de zegels met een vies stempel kunnen worden ontwaard. En die tonen weer niet zo mooi in de verzameling.

Voorafstempeling op postkantoor

Voorafstempeling op postkantoor

Nico Helling

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home